'Ik ben Max Schulz, de buitenechtelijke, maar zuiver Arische zoon van Minna Schulz.' Zo opent Hisenraths beroemde roman over de SS'er en massamoordenaar Max Schulz. Zeer humoristisch en in soepele stijl beschrijft Hilsenrath hoe Schulz, zoon van een Arische straatmadelief, opgroeit met zijn joodse schoolvriend Itzig Finkelstein en bij diens vader het kappersvak leert. Tijdens de oorlogsjaren is hij in het vernietigingskamp Laubwalde verantwoordelijk voor de dood van ontelbaar veel mensen.
Na de oorlog neemt Schulz de identiteit van een van zijn slachtoffers aan: Itzig Finkelstein. Hij duikt onder in Israël, trouwt en neemt in Tel Aviv een kapperssalon over. Max wordt een gerespecteerd burger, maar zijn geweten begint te spreken.
****
Edgar Hilsenrath (Leipzig, 1926 - Wittlich, 2018) is een Duits schrijver van joodse afkomst. Hij vluchtte in 1938 met zijn moeder en jongere broertje naar Roemenië en kwam in 1941 terecht in een joods getto in Oekraïne. Hij overleefde de oorlog, vertrok naar Palestina en woonde van 1951 in New York tot hij in 1975 terugkeerde naar Duitsland. Hilsenrath debuteerde in 1964 met Nacht en schreef nog enkele boeken, meestal met een autobiografische inslag en de Holocaust als thema. Voor Het sprookje van de laatste gedachte uit 1989 ontving hij de prestigieuze Alfred Döblin-prijs.
De nazi en de kapper werd een internationale bestseller, Hilsenrath schreef het boek in het Duits maar de eerste publicatie was de Engelse vertaling ervan in 1971. Het kostte de auteur nog enkele jaren voor er een Duitse uitgeverij bereid was om het origineel te publiceren maar in 1976 was het dan zover. Het boek kende een groot succes, ook in Duitsland en verscheen wereldwijd en in vele vertalingen.
Hilsenrath heeft een indrukwekkende en aparte plot in elkaar gezet met dit boek. Hoofdpersonage is Itzig Finkelstein, voorheen Max Schulz en zijn verhaal wordt vanaf het prille begin tot zijn dood uit de doeken gedaan, best een grote tijdspanne dus. Daardoor krijg je een historisch verhaal te lezen dat gaat over de opkomst van Hitler, de oorlog en zijn gruweldaden, de vlucht over zee naar Palestina en het ontstaan van Israël. En dit alles vanuit de ogen van een arische Duitser die eruit ziet als een jood en die vriendschap sluit met een jood die er dan weer als een ariër uitziet. Aan die vriendschap komt een abrupt einde nadat Max Schulz een toespraak van Hitler hoort en er in navolging van zijn stiefvader helemaal van in de ban raakt. Hij treedt toe tot de SS en geweld en dood horen vanaf nu bij zijn leven. Daarna maakt hij krankzinnige verhalen mee, de auteur weet serieus wat te verzinnen, maar hij heeft dan zelf ook een en ander meegemaakt als jood in de Duitse wereld van toen.
Net als dit aparte verhaal is ook de schrijfstijl van Hilsenrath wel speciaal en even wennen. De ene keer is Max Schulz aan het woord en dan weer wordt er in de derde persoon over hem geschreven. Hij staat wel zo goed als altijd centraal, het zijn zíjn ervaringen en bedenkingen waaruit het verhaal verteld wordt. Er zitten in het woordgebruik vaak ook verwijzingen naar de oorlog en de SS, het lijkt een parodie op het hele oorlogse gebeuren, voor, tijdens en na, het verhaal klinkt daardoor luchtig ondanks de zwaarte. Daar zullen ook wel ergens de redenen schuilen waarom uitgeverijen afwijzend stonden voor dit manuscript, de Duitse maatschappij van toen en ook nu wordt immers serieus onder de loep genomen, een subtiele aanklacht gebracht met zwarte humor, een holocaustsatire zoals wel eens wordt gezegd over dit boek.
Ik heb dit boek als dwarsligger gelezen (de info hieronder is echter wel van de gewone uitgave) en op verlof in Duitsland, wat achteraf gezien toepasselijk was en het lezen ervan dadelijk een ander cachet gaf. We hadden zelfs net ook een bezoek gebracht aan het concentratiekamp Buchenwald in Weimar.
De nazi en de kapper is een apart boek met een speciale insteek en daardoor alle lof meer dan waard. Het is enerzijds een luchtig, humoristisch en soms zelfs absurd boek maar anderzijds een tragisch en confronterend boek, een boek dat je niet snel zal vergeten. Edgar Hilsenrath schrijft uit eigen ervaringen en dat zorgt ervoor dat het verhaal heel natuurlijk leest en je er in meegesleept wordt. Ook de historische insteek is meegenomen, er worden kanten belicht die in andere boeken veel minder aan bod komen. Een aanrader.
Uitgeverij: Ambo|Antos (2008) - 386 blz.
Oorspronkelijke titel: Der Nazi und der Friseur
Vertaling: Annemarie Vlaming
Geen opmerkingen:
Een reactie posten