donderdag 13 oktober 2022

In Polen lag een sjtetl - Max Gross

Verscholen in het bos ligt een Joods stadje dat door de rest van de wereld vergeten is. Tot nu.
Het Joodse plaatsje Kreskol lag een eeuw lang verstopt in de bossen van Polen. Het bleef gespaard tijdens de Tweede Wereldoorlog en de Holocaust is voor de inwoners een onbekend begrip. Totdat Pesje Lindauer na haar scheiding opeens verdwijnt. Jankl Lewinkopf wordt eropuit gestuurd om Pesje te zoeken en waagt zich buiten de veilige grenzen van Kreskol. De buitenwereld reageert eerst ongelovig op Jankls afkomst en verhaal, maar algauw is zijn woonplaats nationaal nieuws. Het brengt verdeeldheid in het eens zo vredige stadje: moeten ze de veranderingen omarmen of op de oude voet verder leven? En wat is er met Pesje gebeurd?
Max Gross werpt in zijn debuutroman een humoristische en maatschappijkritische blik op de modernisering van het leven. Hij vertelt een intrigerend verhaal over wat er gebeurt als een stadje door de geschiedenis is overgeslagen en geconfronteerd wordt met de moderne wereld.

****

Max Gross werkte 10 jaar voor The New York Post voor hij hoofdredacteur van de Commercial Observer werd. Hij heeft Joodse roots maar groeide op in een volledig seculiere omgeving. Toch wekte het Jodendom zijn interesse en na zijn college ging hij een jaar naar Israël waar hij deelnam aan het Arad Arts Project in de Negev woestijn, een plaats voor beeldend kunstenaars, muzikanten, schrijvers, dansers en choreografen van over de hele wereld. Terug thuis begon hij te schrijven over het Jodendom en leerde hij Joodse samenlevingen kennen. In Polen lag een sjtetl is zijn debuutroman.
Een sjtetl of shtetl is Jiddisch en er wordt een dorpje of stadje met een breed vertegenwoordigde orthodox-joodse gemeenschap mee aangeduid en de term heeft zijn oorsprong in Centraal-Europa, met name Polen. Ook vandaag zijn er nog shtetls in Amerika en Israël, daar wordt de term vaak ook door seculiere joden gebruikt om op negatieve wijze te verwijzen naar orthodox-joodse wijken in Israëlische steden.
Max Gross heeft toch wel een uitzonderlijk onderwerp gekozen, een dorpje dat een eeuw onopgemerkt blijft en helemaal afzijdig van de wereld en maatschappij leeft en waar alle grote geschiedkundige gebeurtenissen aan voorbij gaan. Totdat een gebeurtenis in het dorpje hun doet besluiten om toch naar 'Smolskie' te gaan, Jankl Lewinkopf een paria in de gemeenschap lijkt hiervoor de meest geschikte kandidaat. Door de ogen van deze Jankl schetst Gross een beeld van onze huidige samenleving en dat is soms best wel confronterend.
De kleinburgerlijke mentaliteit waarvan elke samenlevingsvorm wel last van durft hebben, viel mij vooral op en de onverdraagzaamheid en vooringenomenheid. Het contrast met de naïviteit en natuurlijkheid van een dorp dat niet gevormd is of belast met historische feiten en gebeurtenissen is groot en stemt zeker tot nadenken. Het antisemitisme krijgt een ruime plaats toebedeeld en het wordt duidelijk dat we hiervan nog niet af zijn, zelfs niet na de Holocaust. Je zou nu toch denken dat mensen lessen trekken uit het verleden maar niet dus, deze boodschap komt duidelijk over bij het lezen van dit boek.
De auteur heeft boeiende personages gebracht doorheen dit verhaal en stuk voor stuk versterken ze de kracht van het boek. Maar tegelijk verluchtigen ze het verhaal ook, de manier waarop ze worden neergezet, werkt soms wel even op de lachspieren maar evengoed sluit je ze in je hart, of juist niet.
Als je de termen en namen in dit boek hoort of liever leest, krijg je een instant sprookjes-gevoel en ik moet zeggen dat het verhaal er soms wel wat van weg heeft. Het maakt dat het boek echt wel heel vlot leest. Er zijn doorheen het boek best wel wat verhalen die apart te lezen zijn zelfs maar toch deel van het boek uitmaken.
In Polen lag een sjtetl is een zeer goed boek dat inhoudelijk tot nadenken stemt en daarnaast ook een tof verhaal is om te lezen. Langs de ene kant is het een bijna sprookachtig verhaal maar langs de andere kant is het ook een tragisch verhaal, een samenleving die het goed heeft of meestal toch wordt door bemoeienissen van buitenaf in de vernieling geholpen, dat klinkt toch op zijn minst triest. Spontaan denk ik dan aan al die andere volkeren die verdwenen zijn of opgeslokt werden doorheen de menselijke geschiedenis. Max Gross heeft een prachtig boek en verhaal geschreven en het is een dikke aanrader.

Uitgeverij: Signatuur (2021) - 465 blz.
Oorspronkelijke titel: The Lost Shtetl
Vertaling: Anna Liverstro

Geen opmerkingen: